CHẨN ĐOÁN HỘI CHỨNG CUSHING VÀ SUY THƯỢNG THẬN

ĐỊNH LƯỢNG NỒNG ĐỘ CORTISOL MÁU TRONG CHẨN ĐOÁN HỘI CHỨNG CUSHING VÀ SUY THƯỢNG THẬN

Cortisol hay còn gọi là Glucocorticoid, là một hormone được sản xuất ở tuyến thượng thận. nó được xem như là một hormone chống stress, làm tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng cường chống miễn dịch, dị ứng. Trong thực hành lâm sàng, xét nghiệm cortisol thường được dùng trong chẩn đoán hội chứng Cushing và suy thượng thận.

Cortisol là gì và vai trò của cortisol

Cortisol là một loại hormone corticosteroid (corticosteroid là một loại hooc môn loại steroid – tức là loại hợp chất hữu cơ tự nhiên được tổng hợp bởi một số tuyến nội tiết ở trong cơ thể con người) được sinh ra bởi vỏ thượng thận (thuộc tuyến thượng thận). Nó được sản xuất ra nhờ vào sự kích thích của hormone ACTH (hormon hướng vỏ thượng thận được sản xuất bởi tuyến yên).

Chức năng của Cortisol trong cơ thể:

• Giúp cơ thể sử dụng glucose (tiêu thụ glucose để tạo thành năng lượng).
• Kích thích sự chuyển hóa các chất dự trữ năng lượng trong cơ thể (như mỡ, các loại protein carbohydrate).
• Khởi động các phản ứng nhằm mục đích đáp ứng đối với các tác nhân gây stress.
• Chức năng miễn dịch và giảm chức năng gây viêm.
• Kích thích sư tăng tiết acid dịch vị.

Nồng độ Cortisol máu cũng cung cấp thông tin quan trọng phản ánh chức năng của vỏ thượng thận. Sự sản xuất Cortisol thay đổi theo nhịp ngày đêm, đạt đỉnh từ 6-8 giờ sáng và thấp nhất vào ban đêm.

Chỉ định xét nghiệm Cortisol

Định lượng Cortisol máu được dùng để chẩn đoán hội chứng Cushing và suy thượng thận. Để phát hiện cường năng tuyến thượng thận, suy thượng thận muộn hoặc theo dõi hiệu quả điều trị các bệnh trên thường dùng đến xét nghiệm cortisol niệu.

Cách lấy bệnh phẩm xét nghiệm cortisol

• Máu: xét nghiệm được thực hiện trên huyết tương. Yêu cầu bệnh nhân nhịn ăn và hạn chế hoạt động thể lực 10 – 12h trước khi lấy máu xét nghiệm. Cần ngừng dùng trong vòng 24h trước khi lấy máu xét nghiệm tất cả các thuốc có thể có ảnh hưởng đến nồng độ cortisol máu (đặc biệt là các thuốc ngừa thai loại kết hợp estrogen và progesteron [estroprogestatif]). Trong trường hợp muốn xét nghiệm để chẩn đoán hội chứng Cushing: tiến hành lấy máu xét nghiệm vào các thời điểm 8h sáng và 20h (các thời điểm nồng độ cortisol máu thấp nhất trong nhịp ngày đêm).
• Nước tiểu: thu bệnh phẩm nước tiểu 24h vào bình chứa có chất bảo quản (10g axit boric) và được bảo quản trong tủ mát.

Giá trị tham chiếu

Cortisol máu

• 8h sáng đến 12h trưa: 5,0 – 25,0 µ/dL hay 138 – 690 nmol/L.
• 12h trưa đến 20h tối: 5,0 -15,0 µg/dL hay 138-410 nmol/L
• 20h tối đến 8h sáng: 0,0 -10,0 µg/dL hay 0 – 276 nmol/L.

Cortisol niệu

• 10 -100 µg/24h hay 27,6- 276 mmol/ngày.

Nồng độ Cortisol máu cao thường gặp trong:  Bỏng, hội chứng Cushing, tăng huyết áp, sản giật, gắng sức, cường giáp,  béo phì

Nồng độ Cortisol  máu thấp thường gặp trong: Suy tuyến thượng thận, suy giáp, hạ đường huyết, bệnh gan, hoại tử tuyến yên sau đẻ.

Tăng nồng độ Cortisol niệu:  Vô kinh, hội chứng Cushing, có thai, stress, u tuyến yên, ung thư phổi.

Giảm nồng độ Cortisol niệu:  Suy tuyến thượng thận, suy tuyến yên, rối loạn chức năng cầu thận, suy giáp.

Nhìn chung, xét nghiệm hữu ích để chẩn đoán hội chứng Cushing: nồng độ cortlsol máu tăng cao vào thời điểm 8h sáng đi kèm với với tăng tương ứng hay thậm chí tăng cao hơn nồng độ cortisol ở thời điểm 20h là một gợi ý có giá trị cho chẩn đoán.

Xét nghiệm hữu ích để chẩn đoán suy thượng thận: nồng độ cortisol máu thấp vào thời điểm 8h sáng.

Nồng độ cortisol niệu cao bất thường là một bằng chứng gợi ý cho chẩn đoán tình trạng cường thượng thận song không đủ để cho phép khẳng định chẩn đoán này.

Định lượng cortisol niệu cũng là một xét nghiệm hữu ích để đánh giá hiệu quả điểu trị các bệnh lý tuyến thượng thận.

Không khuyến cáo tiến hành làm xét nghiệm này nếu bệnh nhân đang dùng prednison/ prednisolon do có tình trạng phản ứng chéo với kháng thể được sử dụng trong kỹ thuật định lượng cortisol máu.

CNXN Nguyễn Thị Tuyết

Bệnh Viện Đa Khoa Hồng Hà